PEYNİR VE KURTLAR - CARLO GINZBURG

KİTAP ADI:

PEYNİR VE KURTLAR

YAZAR:

CARLO GINZBURG

Genel Bakış

Eski Mısır ve Roma gibi tarihin kadim imparatorlukları, devlet arşivleri konusunda oldukça titiz davranmışlardır. Arşivler, tarihi olayların nasıl geliştiği ve sonrasıyla ilgili bilgiler vermesi bakımından gelecek kuşaklara aktarılacak değerli hazinelerden bir tanesi olarak telakki edilmiştir.

Anlaşma metinleri, devletler arası mektuplaşmalar, devlet içindeki yazışmalar ve yapılan kanunların orijinal metinlerinin yanı sıra tutulan günlükler, şahsi mektuplar, mahkeme kayıtları ve hatta arkeolojik ve görsel diğer materyaller de tarihi belge niteliğindedir. Tarih bilimi, bu belgeler üzerinden yorumlar yaparak geçmişi anlamlandırma çabasıdır. Geçmiş olaylar, yer ve zaman gibi kriterlere göre sınıflandırılarak büyük aktörlere odaklanmak suretiyle incelenmektedir.

Yukarıda bahsedilen klasik tarih anlayışının yanı sıra daha küçük topluluklara ve bireylere odaklanarak daha geniş çözümlemeler yapılmasına uğraşan mikro tarih yaklaşımı oldukça ilgi çekicidir. Sadece basit bir vaka incelemesi olmamakla birlikte daha geniş sonuçlara ulaşmaya çalışarak bir nevi tümevarım yapılmaktadır. (Dersim İsyanı’nın yerel dinamiklerinin incelenmesi veya İznik’in Müşküle Köyü’nün siyasi analizi gibi çalışmalar bu kapsamda değerlendirilebilir.) Küçük bir bölgede vukuu bulmasına rağmen büyük bir coğrafyayı etkileyen bu türden analizler, tarihi derinlemesine okumak isteyenlere tavsiye edilmektedir.

Öte yandan Türklerde resmi tarih yazıcılığının devletin üst kademelerine odaklanan sınırlı bir yapısı bulunduğundan, bu kitap gibi çalışmaların yapılmasının zorluğu vurgulanmalıdır. Türklerde, Tanzimat öncesine kadar sadece padişah ve hanedanın etrafındaki vakanüvisler aracılığıyla bazı bilgilere ulaşılmaktadır ki güvenilirlik ve objektiflik anlamında sorgulanmaya muhtaçtır. Bunun dışında şer’iyye sicilleri ve noter olarak da görev yapan kadıların sicilleri Osmanlı aile ve toplum yapısı hakkında bilgi veren en değerli arşiv kaynaklarıdır.

Kitap Hakkında

Engizisyon, aslında ‘soruşturma’ anlamına gelen Latince bir kelime olmasına rağmen terim anlamı itibariyle daha çok Katolik Kilisesi tarafından sapkınlara karşı oluşturulan yargılama süreçleri olarak algılanmaktadır. Daha çok Hıristiyan toplumu içerisinde dinden sapan ve din dışı fikirlerle halkı etkilediği düşünülen kişi ve gruplara yönelik faaliyetler yapmışlardır.

Tarih boyunca Galileo, Copernicus, Giordano Bruno, Tommaso Campanella gibi tanınmış şahsiyetler de kilise doktrinlerine aykırı söylemleri dolayısıyla yargılamalara tabi tutulmuşlardır. Bir dogma olan dinin kendini modern koşullara adapte etmesi elbette beklenmez ancak yeni peyda olan konulara yönelik tutarlı bir açıklama getirmesi istenecektir. Yeni bilimsel gelişmelere yönelik kilise veya din kurumu, kendi doktrinlerini değiştirmek yerine buna şiddetle karşılık vermiş ve toplumu bu şekilde konsolide etmeyi tercih etmiştir.

Ancak Roma Engizisyonunun 16. yüzyıldaki en büyük derdini, Luther tarafından Katolikliğe getirilen eleştiriler ve Protestanlık adını verdiği mezhep oluşturmuştur. Kilisenin en çok çalıştığı yerden ve bizzat kurum içindeki bir din adamından gelen bu sorulara hazırlıksız yakalanılmıştır. Trento Konsili ile bu konulara odaklanılarak bir nevi Protestanlığa yanıt aranmasına karşın yeni mezhebin yayılmasına engel olunamamıştır.

Elinizdeki kitap ‘Peynir ve Kurtlar’, yukarıdaki konuların temel alındığı bir ortamda, din dışı fikirleri olan bir değirmencinin hikayesini anlatmaktadır. Katolikliğin teslis, yeniden dirilme, endüljans, günah çıkarma gibi dogmalarına karşı argümanlar ileri süren bu değirmenci, aynı zamanda Tanrı, melekler, Hz. İsa ve kutsal ruh hakkında da aykırı görüşlerini toplum içerisinde sıralamıştır. Engizisyonun olaya müdahil olmasıyla Domenico Scandella (ya da bilinen ismiyle Menocchio) yargılanmış ve sonunda ölüm cezasına çarptırılmıştır.

Aslında olayın geçtiği yer olan İtalya ile kahramanın işyeri olan değirmen arasında bir ilişki kurulabilir. Asya ve İslam medeniyetleriyle ticaret dolayısıyla en çok ilişki kuran İtalyan milletleri nasıl Rönesans’a ev sahipliği yapmışsa, toplumun farklı kesimlerinden üreticilerin ürünlerini öğütmek üzere gelip birbirleriyle etkileşime girdiği değirmenler de fikirlerin yayıldığı küçük merkezler olarak işlev görmüşlerdir.

Gerçek bir olay olan Menocchio davasının sanığı, eğitim almamış bir değirmenci olup kendisi bazı aykırı fikirleri olan kişilerle tanışmış ve bazı kitapları okuyup kendisine göre yorumlayarak sonuçlara ulaşmıştır.

Mikro tarihin önemli isimlerinden olan Ginzburg, Menocchio’yu eline geçen kitapları okuyup yanlış bir şekilde yorumlayan bir meczup olarak göstermiştir. Görüşlerinin Kuran-ı Kerim, İbn-i Sina, Platon, İbn-i Rüşt ve Ovidius’a dayandığı iddia edilse de Menocchio’nun düşünceleri oldukça karmaşık ve çelişkilidir. Herhangi bir kişinin görüşlerinin bedelini hayatını kaybetmesi fikrini reddetmekle birlikte, kendine has bir konjonktürü olan 16. yüzyıl gibi erken bir tarihte bir şahsın ‘kafir’ ilan edilmesinin hazin bir hikaye olarak telakki edilmesi gerekmektedir.

Sonuç

Mikro tarihin en önemli isimlerinden Carlo Ginzburg’un bu kitabı, hem o dönemin toplumsal yapısının anlaşılması hem de kilisenin halk üzerinde ne kadar baskın olduğunun kavranması için oldukça önemli bir eserdir.

Her ne kadar Katolik teoloji anlayışı konusuna yabancı okuyucular kitabın belli bölümlerinde kendilerini kaybetmiş hissedebilecek olsalar da metin, yeni okuma alanları açma potansiyelini barındırmaktadır.

Görüşleri Hıristiyanlıkla derin ayrıma düşen Menocchio’nun İslam’dan etkilendiğini ve hatta panteist bir hayat görüşüne sahip olduğunu söyleyerek bu kitabı okumanın keyifli bir aktivite olacağını düşünüyorum.