SESSİZLİĞE HAYRANLIK - ABDULRAZAK GURNAH

KİTAP ADI:

SESSİZLİĞE HAYRANLIK

YAZAR:

ABDULRAZAK GURNAH

Genel Bakış

Her toplumda mevcut ‘gelenek’ ve değerleri koruma içgüdüsü bulunmaktadır. Toplumu bir arada tutan bu değerlerin korunması sadece insanların davranışlarıyla değil, bazen bizatihi devlet eliyle gerçekleştirilir. Bahsi geçen gelenek ve değerlerin içeride yapıştırıcı etkisinin yanı sıra dışarıya karşı koruyucu bir rolü de bulunur. Bu bağlamda insanların kendi ulusal değerlerini, aralarına yeni katılan bireylere benimsetmek, en azından saygı gösterilmesini sağlamak olağan bir davranış sayılabilir. Birey, kendi kültürüne ne kadar yabancı kalsa da yeni gelenlerin düzeni bozucu davranışlarından rahatsız olur. Asimilasyonu düşlemeseler de en hafifinden adaptasyonu ve entegrasyonu talep edebilirler.

Öte yandan göçmenlerin gettolaşarak ev sahibi toplumla gerginlik yaşaması, hakim dili öğren(e)meyerek iletişim sıkıntılarıyla karşılaşması ile eğitim sistemine dahil ol(a)mayarak ve işgücü piyasasına gir(e)meyerek kayıt dışı ekonomi yaratılması gibi konular ister istemez gündemi meşgul etmektedir.

Böylece ev sahibi toplumlarda göçmen grupların kültürüne yönelik üstten bakma hali vukuu bulabilmektedir. Bir kimse, hangi ülkeden göç etmiş olursa olsun, ev sahibi toplumun kültürünün üstünlüğünü kabul etmeliymiş gibi bir kanaat bulunmaktadır. Elbette bu düşüncelerin şovenist ve itici olduğu kabul edilse bile en liberal kişilerin bile bu yöne mütemayil olduklarını iddia etmekteyiz.

Diğer taraftan kimliğin oluşumunda dil, din, ortak tarih, simgeler ve mitler gibi insanın içinde doğup büyüdüğü koşulların etkisi düşünülürse yeni gelinen ülkede kimlikle ilgili bunalımların yaşanmasının kaçınılmaz olduğunu hesaba katmalıyız. Ulusal kimlik oluşumunu ‘ben ne değilim’ şeklinde bir ötekileştirme ile tamamlayan bir toplumunda göçmenin hali içler acısı bir duruma gelebilmektedir. Kendisini olmadığı bir şekilde tanımlamak veya öyleymiş gibi davranmak mevzuubahis olabilecekken farklılıklarına daha sıkı sarılarak radikalleşebilmektedir. Geleneğine sahip çıkmaya çalışan ev sahibi toplumun en büyük korkusu da zaten bu ikincisidir.

Kitap Hakkında

Yabancıların, özellikle ülkemizi ziyaret etmemiş olanların, bizlere yönelik enteresan söylemlerini yurt dışına çıkanlarımız büyük ihtimalle deneyimlemişlerdir. ‘Deveyle mi seyahat ediyorsunuz’, ‘ana diliniz Arapça mı’ veya ‘erkeklerin dört kadın alması gerçekten serbest mi’ gibi soruların kaynağı bilinmezliktir ve önyargılardır.

İnsanların gözündeki klişelerin kökeninde, medeniyetin merkezinin Avrupa ve Batı olarak algılanması yatmaktadır. Soğuk Savaş sırasında Varşova Paktı üyelerine ‘doğu’ sıfatını veren, 1970’lerde Avrupa’nın sınırının Pireneler’de bittiğini ilan ederek İspanya ve Portekiz’i dışlayan, bunun yanı sıra İsrail’in Batı dünyasına ait olduğunu ilan eden değerler silsilesinin konuşulması gerektiği tarafımızca vurgulanmaktadır. Batılı beyazların kendilerini seçilmiş ve yönetim kabiliyetine sahip yegane üstün ırk olarak görmesi maalesef yıllar içerisinde değişmemiş, bilakis başkalaşarak kemikleşmiştir. Bu hususu, yapılan şakalarda ve liberal görünümlü söylemlerde bile takip etmek mümkündür.

Avrupalı ve Batılı değerlerin ve kimliğin bütün diğer kültürlerden üstün olduğunu anlatmak, emperyalist devletlerin yazılı ve görsel medya aracılığıyla gerçekleştirdikleri endoktrinasyon çabaları günümüz bilgi çağında bile devam etmektedir. Kitle imha silahlarının var olduğu, dünyaya demokrasi ve barış götürüldüğü, evrensel değerlerin korunduğu ve halkların özgürleştirildiğine ikna olan insan sayısı azımsanmayacak derecededir.

Tüm bu anlatılanlardan sonra bir doğulunun - veya romanda anlatıldığı gibi Müslüman bir Zanzibarlının - batı ülkelerinde herhangi bir nedenle bulunması sırasında maruz kalacağı muameleyi göz önünde bulundurabiliriz. Doğulular ya da daha genel bir ifadeyle ‘ötekiler’, derisinin rengi ve inancı dolayısıyla alması gereken tedaviye erişemeyen, normal bir insandan beklenmeyecek davranışları sergilemesi öngörülen ve eğer entegre olacaksa kendi geldiği ülkeyi küçümser tavır takınması beklenen kişilerdir. Aksi takdirde karşılaşacağı ayrımcı tavırları iş hayatından duygusal beraberliklerine kadar yaşamının her kesiminde deneyimlemesi gerekecektir.

İşte bu deneyimlerden kesit sunan elinizdeki roman, toplumsal sorunlar, cinsiyet eşitliği konuları, etnisite ve ırkçılık gibi temalara odaklanmıştır. Doğu Afrika’da bir ada olan Zanzibar’dan İngiltere’ye giden bir gencin hayatını yeniden kurma ve geçmişiyle hesaplaşması işlenmiştir. Kendisi de bir göçmen olan Gurnah, diğer kitaplarında olduğu gibi, kimlik bunalımı ve göç ile bağlantılı konulara odaklanmıştır.

Hızlı bir şekilde sizi içine çeken üç bölümlük kitabın ilk bölümü, size İngiltere’de yaşayan Zanzibarlı bir Müslümanın maddi ve manevi hayatta kalma çabasını anlatmaktadır. Eski sömürgelerin bağımsızlıklarının erken tanındığı ve bu ülkelerdeki toplumsal yapının primitif olduğuna kani insanlar arasında bir Zanzibarlının ruh hali ve müstehzi savunma mekanizması tasvir edilmiştir.

İkinci bölümde olayın kahramanının ülkesine gidişi ile aslında bilindik hikayelerin farklı bir mekandaki anlatımı, bize emperyalizmin her ülke için farklı bir formül üretmediğini anlatmaktadır. Bağımsızlığını kazanan sömürge ülkelerindeki iç karışıklıklar, iktidar mücadeleleri ve yozlaşmış siyasi ilişkiler gösterilmiştir.

Son bölümde düğümlerin büyük bir süratle çözüldüğü ve ne kadar mutlu veya mutsuz olduğu okuyucuya kalan bir son ile kitap tamamlanmıştır. Kitabın isminin de neden ‘Sessizliğe Hayranlık’ olduğunu en sonunda anlamak daha olasıdır. Kahramanımızın da bizim gibi olan bitene seyirci ve sessiz kaldığını fark edebileceksiniz. Bunu bilinçli bir tercih olarak telakki edebileceğiniz gibi baskın bir toplumdaki çekingen göçmenin olağan ruh hali olarak da algılayabiliriz.

Sonuç

Eseri, 2021 yılı Nobel Edebiyat Ödülü almış bir yazarın kitabını tuttuğunuzu unutmadan okumalısınız. Yazının kurgusunun iyi oturmakla birlikte bu türden bir göçmen hikayesinde olabilecek tüm unsurların sürece katıldığını gözlemleyebiliriz. Tabiri caizse tüm tuşlara basılarak kitap tamamlanmış. Yine de yazarın diğer kitaplarını okumaya karar vermekle sizlere de aynı tavsiyeyi yapmak isterim.