SON DÜELLO - ERIC JAGER

KİTAP ADI:

SON DÜELLO

YAZAR:

ERIC JAGER

Genel Bakış

Ünlü Fransız düşünür Montesquieu, yaşadığı döneme damgasını vuran ‘Kanunların Ruhu’ adlı eserinde ‘despotluk’ kavramını anlatırken ‘güçler ayrılığı’ ilkesini övmüştür. Yasama, yürütme ve yargı şeklinde ayırdığı devlet erklerinin bir arada bulunmasını, despotizme giden yolu açtığını düşünerek sakıncalı görmüştür. Birbirlerini dengeleyen bu güçler içerisinde yargının rolü, kanun yapıcıların ve uygulayıcıların devleti meşru hale getiren yasalar çerçevesinde kalmasını sağlaması bağlamında kritik önemdedir. Geçmişte olduğu gibi bugün de yargının güvenilir olması esastır.

Elbette modern anlamda bağımsız bir yargının oluşması, uzun bir tarihi sürece işaret etmektedir. Türk mahkemeleri “Adalet mülkün temelidir” derken, sözgelimi İtalyan mahkemelerinde “Yasa herkes için eşittir – La legge é uguale per tutti” demekte, ABD’de ise “Tanrıya güveniriz – In God We Trust” yazmaktadır. Sloganları farklı olsa da hepsinin ortak noktası, mahkemeden çıkacak kararın adil olacağına dair garantiler içermektedir.

İster demokratik isterse monarşik bir sistem olsun, her rejimin meşruiyet aradığının unutulmaması gerekmektedir. Bu meşruiyetin kaynağının halktan veya Tanrının kendisinden olduğuyla ilgili tartışma, işlediğimiz konudan bağımsız olarak devam etmektedir. Ortaçağ karanlığında krallar bile yeri geldiğinde parlamentolarına danışmak veya savaşa gitmeden önce asilzadelerin desteklerini aramak zorunda kalmışlardır. Kraliyet ailesinin bu destek arayışları elbette kendi zaferlerine ortak arama çabası olarak değil, olası mağlubiyetlerinin maliyetlerini daha geniş çevrelere paylaştırma güdüsüdür.

Tam da bu noktadan hareketle, bir ülkede alınan kararlar ne kadar tabana iner ve ne kadar büyük kesimlerce desteklenirse, uygulanması ve sonuçları bağlamında o kadar meşru addedilecektir. Demokratik olduğunu iddia eden devletlerin ve hükümetlerin, karar verme süreçlerini maksimum derecede katılımcı hale getirmesi ve iç kontrol aşamalarının, zaman baskısından ari bir şekilde, gerekirse pazarlığa açık olarak ilerlemesi büyük önem arz etmektedir.

Ortaçağ karanlığında bile yargı kararlarının uygulanması konusunda kralın söz hakkının sınırlı olduğu göz önüne alındığında, şeffaf ve modern bir ülkenin mahkeme süreçlerini yönlendirmesi asla kabul edilmeyecektir. Devlet içindeki en etkin iç kontrol mekanizması olan yargının manipüle edilmesi ve yozlaşmasının ‘despotizm’e giden yola döşenen kilometre taşlarından bir tanesi olarak arzu edilmemektedir.

Kitap Hakkında

Amerikalı edebiyat eleştirmeni ve Ortaçağ edebiyatı uzmanı Eric Jager’in bu kitabı, 14.yüzyılın sonunda Fransa’da iki asilzade arasında geçen bir düelloyu neşretmektedir. Fransa Parlamentosu tarafından verilen son düello kararı olması hasebiyle tarihi önemi olan bir konudur. Aynı derebeyine bağlı olup önceleri iki iyi arkadaş olan, ancak daha sonraları rekabet dolayısıyla ezeli düşman haline gelen Jean de Carrouges ile Jacques Le Gris arasındaki düellonun arşiv belgelerine dayanarak anlatıldığı bir tarih kitabıdır. Bu iki eski arkadaştan Carrouges’un, karısına Le Gris tarafından tecavüz edildiğine dair iddiasının düelloya kadar varan hikayesi, Eric Jager’in akıcı diliyle metinleştirilmiştir.

Ortaçağ Fransa’sında haksızlığa uğradığını düşünen bir kişi, davasını yargı makamlarına taşımak istiyorsa, öncelikle bağlı bulundukları derebeyine aktarıp burada kurulan mahkemede hakkını aramak durumundaydı. Dava sonucuna itiraz yolu açık olsa da feodal sistem içerisinde kral tarafından kendisine toprak ve yetki bahşedilen derebeylerin hanedan üzerindeki etkilerine rağmen - ki çoğu zaman kralla kan bağı olan kişilerdi – arzu ettiği karara kavuşabilen kişilerin sayıca kalabalık olmadığı öngörülebilecektir.

Nepotizm ve adam kayırmacılığın had safhada olduğu bu sistemde hakkını aramak, sadece para ve zaman kaybını göze almak demek değil; aynı zamanda kişinin prestijini sıfıra indirmesi, hatta hayatını kaybetmesi ihtimalini göğüslemesini gerektirmekteydi. Keza davadan çıkacak sonuç tazminat ve hapis cezasının yanı sıra idamı da içermektedir.

Davacının ‘düello’ talep edebilmesi ise cinayet, ihanet ve tecavüz suçlamalarından bir tanesi mevzuubahis olursa öncelikle parlamentonun, akabinde de kralın onaylaması ön koşuluna tabi olup ‘adli düello’ olarak anılmaktadır. İçinde bulunduğumuz çağda akıldışı olarak görülse bile olayın geçtiği dönem düşünülürse ‘Tanrının Kararı’nı yansıtması bağlamında saygıdeğer bir konumdaydı.

Öte yandan kitabı, “liberté, égalité, fraternité” yani “özgürlük, eşitlik, kardeşlik” şeklinde formüle edilen Fransız Devrimi’nin arka planını göstermesi bakımından okumak da mümkündür. Zira soylu bir kişinin bile hakkını araması için ne türden engellerle karşılaşabileceği ve haksız olan birisinin mahkemeyi kontrol edebilmesinin veya ilgili mevkide tanıdığı olmasının çıkacak kararı etkileyebileceği oldukça başarılı bir şekilde betimlenmiştir. Yine ruhban sınıfına mensup birisinin sivil mahkemelerde yargılanamayacağı, bir derebeyin aldı(r)dığı kararın üst merciinin kraliyet olduğu ve kralın da büyük olasılıkla kan bağıyla bağlı olduğu kuzeni veya amcası olduğu düşünüldüğünde kararı bozmayacağı kaçınılmaz olarak öngörülecektir. Davacının, istediği adaleti sağlaması için ise zorunlu olarak kral nezdinde sempatisi olmasına ve dava konusunun önemli konumdaki kişilerin desteğini kazanmasına bağlı olmaktadır. Bunun bile yeterli olmama durumunda ‘ilahi adalet’e güvenilmesi bir çıkar yol gibi görülebilmektedir.

Fransız İhtilali, işte bu ayrıcalıklı sınıfların hukuk ve yönetim sistemi içerisindeki konumlarına itiraz eden bir anlayışa sahiptir. Kanunların, bağlı olduğu sınıflara bakılmaksızın herkes için aynı şekilde uygulanması gerektiği ve kiliseyle mensuplarının sivil mahkemelerden çıkan kararlara karşı sorumlu olmamasına itiraz edilmesi gibi kavramlar, Fransız İhtilali’nin neden bu kadar hızlı bir şekilde tüm Avrupa’ya yayıldığını daha iyi anlatmaktadır.

Sonuç

‘Son Düello’, arşiv belgeleriyle roman tadında yazılmış başarılı bir kitap ve aynı zamanda yine bu isimle film haline getirilmiştir bir yapıttır. Bu eseri, tarihle ilgilenmeyen kişilerin bile ilgiyle okuyabileceği, ayrıntı bilgilerin dahi okuması kolay bir metin haline getirildiği bir kitap olarak tanımlayabilirim. Tamamen tarihi gerçeklerin anlatıldığı eserin kurgu olarak değerlendirilmemesi gerekmektedir.

Hollywood tarafından beyaz perdeye aktarılan film, Kurosawa tarzında çekilmiş ve ünlü aktörlerce canlandırılmıştır. Senaryo kitaba oldukça sadık kalmıştır. Güzel bir hafta sonu deneyimi olarak önce kitabın okunmasını, ardından filmin izlenmesini tavsiye ederim.